Een gezonde voedselproductie in een klimaatbestendig landschap.

Terwijl de vraag naar lokaal en gezond voedsel stijgt, vergroot ook de bereidheid bij consumenten om lokale voedselproductie mee mogelijk te maken. Net zoals burgers gezamenlijk een buurtwarmtenet aankopen voor hun eigen energievoorziening, kunnen ze investeren in hun eigen voedselvoorziening. Investeren in voedsel betekent investeren in grond en in boer.in.nen! Burgers verenigen zich om samen grond aan te kopen en er een landbouwer tewerk te stellen. Door als groep particulieren mee met de boer.in aan de ondernemerszijde te staan, worden boerenbedrijven weerbaarder. Het gedeelde eigenaarschap laat toe om bepaalde financiële lusten en lasten samen te dragen, zoals het uittesten van een teelt die op de gangbare markt niet rendabel zou zijn, het delen van uitbreidingsinvesteringen, maar evengoed het compenseren van oogstverliezen door aanhoudende droogte. De boer.in wordt democratisch ondersteund in zijn of haar activiteiten, kan rekenen op een groep aandeelhouders bij drukke oogstperiodes en geniet van een vast loon. De burger-ondernemers krijgen inspraak in teeltplannen en producten, staan mee garant voor de kwaliteit van het voedsel dat ze consumeren en doen een veilige belegging. Kortom, burger-ondernemers maken samen met boer.in.nen lange-termijngrondgebruik voor voedselproductie mogelijk!

Niet alle landbouwactiviteiten van elk bedrijf hoeven plaats te vinden binnen de grenzen van het eigen perceel. Steeds meer landbouwers nemen natuurgebieden in gebruik in ruil voor groenbeheer. Sommige koeien- en schapenrassen zijn ideale grazers om natuurweiden of schrale heidegronden te beheren en te beschermen. Door nomadisch op een groter gebied tewerk te gaan, vermijden landbouwers intensieve begrazing die de bodem uitput. Sommige landbouwers onderhouden haagkanten en recupereren de groenresten als compost voor de groenteteelt. Landbouwers en natuurbehartigers zetten samen projecten op waar natuurcreatie, herbebossing en voedselproductie hand in hand gaan. Voor de eigenaars van natuurgebieden is het interessant om het beheer kosteloos uit te besteden. De landbouwers nemen een groter grondareaal in gebruik zonder de lasten van de grondinvestering, wat de extensieve landbouw opnieuw financieel haalbaar maakt. Bovendien is het grondgebruik op lange termijn gegarandeerd. Landbouw- en natuurgebieden vormen samen een circulair landschap.

Heel wat supermarktketens willen graag meer lokaal en biologisch voedsel aanbieden. Als landbouwers in zee gaan met grote retailers, hebben ze samen de sleutels in handen om lokaal geproduceerd voedsel uit de nichemarkt te halen. De kapitaalkrachtige positie van de retailers en hun grootschalige impact laten toe om gronden aan te kopen en te experimenteren met de ontwikkeling van lokale of regionale biologische ketens. Boer.in.nen hebben een gegarandeerde afnemer en retailers kunnen in overleg met de boer.in inspelen op de marktvraag. Door een werkbaar en eerlijk model op poten te zetten voor zowel boer als afnemer, kunnen we heel wat gronden voor lokaal geproduceerd voedsel vrijwaren en bouwen aan de nodige infrastructuur voor een herlokalisering van de voedselketen.

Woonuitbreidingsgebieden op of nabij landbouwgronden brengen landbouwactiviteiten vaak in het gedrang. Maar wat als voedselproductie op sommige locaties een groter bestaansrecht heeft dan wonen? Kunnen we dan de bestemming niet aanpassen? Of kan landbouw een minstens even groot bestaansrecht krijgen en van bij aanvang deel uitmaken van de ontwikkeling van nieuwe woonwijken, ook in niet-agrarisch gebied? Kale, gemillimeterde grasperken maken plaats voor een gediversifieerd, professioneel landbouwbedrijf in samenspel met het woongebied. Spelen in de gedeelde tuin bestaat voortaan uit het ontdekken van bodembeestjes, schommelen over het preiveld of helpen bij de oogst. De gedeelde ruimte is een gezonde en spannende omgeving, met schone lucht, minder hitte-eilandeffect en potentieel voor bestuivers. Landbouw kan zorgen voor een meer klimaatrobuuste inrichting van de ruimte. De boer.in kan nabij zijn of haar veld wonen. De ontwikkeling van een productieve publieke ruimte geeft boer.in.nen nieuwe toegang tot grond. Ze is een hefboom voor de productie van goedkoop en gezond voedsel, houdt een vruchtbare en klimaatadaptieve bodem in stand en versterkt de sociale cohesie in de woonwijken.

Heel wat (semi)publieke instellingen bezitten landbouwgrond dankzij historische investeringen of schenkingen. De beslissing om producten voor de bereiding van publieke maaltijden (in ziekenhuizen, scholen, OCMW, gemeente- of nationale besturen) in te kopen bij lokale boeren, geeft lokale boer.in.nen een stabiele afzetmarkt en dus ook bestaanszekerheid. De (semi)publieke instellingen zijn zowel grondeigenaar als afnemer, maar evengoed kunnen ze hun gronden benutten voor het realiseren van hun eigen doelstellingen. Ziekenhuizen willen misschien inzetten op voedselproductie voor specifieke dieetnoden van hun patiënten. Een OCMW zou een sociaaleconomisch landbouwproject kunnen opzetten met een focus op arbeidszorg. Als meerdere grootkeukens een deel van hun volumes via een directe samenwerking met lokale boeren verkrijgen, kan dit een enorme hefboom zijn voor het op lange termijn garanderen van toegang tot grond voor lokale voedselproducenten.

Terwijl er heel wat infrastructuur ter beschikking staat van het huidige, mondiaal georganiseerde voedselsysteem – zoals bijvoorbeeld onze havens of het weggennetwerk – zijn de ondersteunende voorzieningen voor lokale landbouw de voorbije zeventig jaar uit onze landschappen verdwenen. Denk aan de toegang tot bossen voor het verzamelen van organisch materiaal of het goederenverkeer met een heuse boerentram tussen stad en platteland. Publieke gronden en middelen kunnen startende of omschakelende lokale landbouwers een duwtje in de rug geven. Dat kan via het beschikbaar maken van testgronden, het opzetten van collectieve compost- of verwerkingsinfrastructuur of het herorganiseren van groene en bruine stromen. Lokale besturen hebben vanuit hun historische grondpositie en maatschappelijke verantwoordelijkheid de sleutels in handen om in nauwe samenwerking met lokale landbouwers de experimenteer- en innovatieruimte te bieden voor de volgende generatie boer.in.nen. Dergelijke ‘farmstarts’ kunnen ook instaan voor de uitvoering van duurzaamheidsdoelstellingen op het vlak van milieu, arbeid of gezondheidszorg.

Als we de lokale voedselproductie willen versterken, moeten we boer.in.nen grondzekerheid op lange termijn bieden. Dankzij een doordacht beheer van gronden kan de overheid ondernemende landbouwers toegang verlenen tot gronden op maat van hun bedrijfsmodel en noden. We moeten geen nieuwe bodems (bijvoorbeeld op daken) maken met afgegraven grond van elders, maar moeten de nog resterende vruchtbare bodems beschermen en strategischer inzetten. Door historische verkavelingen liggen heel wat industrie- of woonuitbreidingsgebieden op vruchtbare bodems. Ook binnen landbouwgebieden zijn er akkerbouwlanden die best graslanden zouden zijn of omgekeerd, als je rekening houdt met bodemtype, bodemvruchtbaarheid, ligging, hellingsgraad, toegang tot de afzetmarkt of beschikbaarheid van organische stromen. Duurzame en klimaatbestendige voedselproductie kan immers niet overal en in om het even welke vorm. In de recente geschiedenis werd ruilverkaveling voornamelijk ingezet ten behoeve van schaalvergroting en natuur- of infrastructuuruitbreidingen. Wat als we deze instrumenten ook gebruiken om landschappen te reorganiseren in functie van grondmaximalisatie voor lokale voedselproductie? Beleidsinstrumenten zoals landinrichting of ruilverkaveling kunnen we inzetten om landgaranties te bieden aan de boer.in.nen die aan duurzame landbouw willen doen. Grondobservatoria, grondfondsen of andere strategieën kunnen land op lange termijn vrijwaren voor voedselproductie en de grondprijzen onder controle houden.